Tên di sản : Đình Động Bồng

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : 04/2001/QĐ – BVHTT

Giới thiệu

Đình Động Bồng nằm ở bên bờ phía Nam sông Tống quay mặt về hướng Tây. Do cảnh quan là một miền bán sơn địa chuyển tiếp giữa miền núi và đồng bằng, với nhiều núi đồi và hang động nên khu vực này đã từng là hậu phương trực tiếp của chiến khu Ngọc Trạo. Phía Bắc của ngôi đình vượt qua sông Tống và cánh đồng chiêm trũng xã Hà Giang, Hà Long khoảng 2km là núi Triệu Tường thuộc đất Quý Hương – nơi phát tích của triều đại nhà Nguyễn. Về phía Nam của ngôi đình qua cánh đồng và rừng sến Quốc gia của xã Hà Đông là dãy núi Đại Lại thuộc xã Kim Phát là di tích kiến trúc nghệ thuật Ly Cung do Hồ Quý Ly xây dựng năm 1397. Phía Đông là vùng dân cư đông đúc, sầm uất của xã Hà Tân, Hà Yên ngày nay. Phía Tây ngôi đình là dãy núi Chung Sơn – Lưỡng tượng sơn chạy dài từ đông sang tây như một bức bình phong phía Nam làng.

Địa điểm xây dựng ngôi đình chẳng những có vị trí giao thông thủy bộ thuận lợi mà còn là nơi có cảnh quan thiên nhiên đẹp đẽ, hùng võ.

Về quy mô cấu trúc:

Không gian mặt bằng của đình được bố cục theo kiểu chuôi vồ (J), tức là bao gồm tiền đường và hậu cung. Nhà hậu cung đã bị xóa bỏ hoàn toàn chỉ còn lại phần nền móng. Nhà tiền đường bao gồm 5 gian, 2 chái với diện tích sử dụng là 480m2; phía trước tiền đình là sân đình dài 45m, rộng 12m, với cổng trụ ra vào. Ngoài cùng là đường vào đình, liền với đình là ao đình hình vuông. Xung quanh sân đình mới được xây dựng rào bao bọc. Nhìn chung, quy mô cấu trúc của đình Động Bồng có diện tích lớn vào bậc nhất so với các ngôi đình còn lại trên đất Thanh Hóa.

Về nghệ thuật kiến trúc:

Mặt bằng kiến trúc đình, đình Động Bồng được cấu tạo gồm 5 gian, 2 chái với tổng số là 36 cột; được bố trí thành 4 hàng cột, 12 cột lớn và 20 cột quân. Ở mái hiên có 4 cột bằng đá, thân cột đặt lên chân tảng hình tròn, ở phía trên và đế vuông ở phía dưới. Ở mái hiên sau để đỡ các đầu kẻ bẩy là các cột trụ vuông được xây bằng gạch.

Về bố cục kiến trúc bên trong được chia thành hai phần chính: Vì kèo chính và vì kèo mái diêm.

Kết cấu vì kèo chính gồm 4 vì giống nhau hoàn toàn về kiểu liên kết, chủ yếu là theo lối “chồng rường kẻ bẩy”. Cấu tạo vì kèo là một khung gỗ hình chữ nhật gồm 4 hàng cột, hai hàng cột lớn và hai hàng cột quân. Hai hàng cột quân này ở trước hiên và hiên sau liên kết với những kẻ bẩy vươn ra để tạo nên mái hiên ở cả hai phía trước và sau.

Ở bộ vì nóc, mái trên về cơ bản được cấu tạo hoàn toàn giống nhau. Trên đầu họng của hai cột là quá giang. Phía trên quá giang là hai đấu trụ được tạo tác theo kiểu hình “Độc bình” được đục mộng vào thân quá giang. Những đấu trụ này cũng được bổ mộng để gắn khâu đầu vào. Liên tiếp là hai khâu đầu. Và cuối cùng là một đấu trụ được đục ở giữa khâu đầu hàng thứ hai (từ trên xuống) và được bổ mộng để đưa con ngang vào vừa làm nhiệm vụ đỡ mái và đỡ thượng lương.

Như vậy, trong tổng số 5 gian, 2 chái với 6 vì kèo, cấu tạo của các vì kèo này cơ bản giống nhau về liên kết.

Cấu tạo mái diêm: Mái diêm là mái thấp ở hai đầu chái của ngôi đình đó là kiểu cấu trúc cùng với hai mái lớn tạo thành góc cong ở 4 góc mái.

Cấu tạo khung gỗ của mái diêm ở phía trong được bắt đầu từ góc của cột lớn (hàng cột thứ 2 từ hiên vào). Từ cột lớn có một cây xà được ăn từ họng trụ của mái diêm chạy ra đầu dư của xà dọc. Từ đầu của xà dư này đến, một lá mái được chạy từ xà đi qua cầu hàng cột ở hàng thứ hai của mái hiên xuống góc của tường đốc và tường vĩ để cấu tạo thành một góc của mái diêm. Cấu tạo của mái diêm bao gồm 5 hàng xà, những chiếc xà này được làm từ thân gỗ to, chắc khỏe.

Tóm lại, với quy mô và nghệ thuật kiến trúc còn lại của ngôi đình, cho dù đình Động Bồng không có những bức chạm khắc mang tính nghệ thuật cao, nhưng kĩ thuật tạo dáng cùng với quy mô kiến trúc bề thế, đình Động Bồng được xem như một công trình tiêu biểu về một kiểu “Kiến trúc địa phương” thời Nguyễn ở Thanh Hóa. Mặc dù chưa có bề dày về thời gian song so với những công trình kiến trúc nghệ thuật kiến trúc khác, nó lại là nơi chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử trọng đại của Đảng bộ và nhân dân Hà Trung. Vì vậy, ngôi đình là một di tích có giá trị lịch sử lớn.

Hiện vật trong di tích:

Các nguồn tài liệu cùng với những lời kể của các già làng có nói nhiều đến các hiện vật quý giá của di tích này, nhưng do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, những hiện vật này bị thất lạc và mất mát gần hết. Số còn lại còn đang được lưu giữ trong nhân dân địa phương, sẽ có kế hoạch trong việc sưu tầm những hiện vật đó. Tuy vậy, đây cũng là một mất mát lớn trong việc đánh giá những giá trị về lịch sử và nghệ thuật của di tích.